ارتودنسي( ثابت و متحرك) بخشي از درمان دندانپزشكي است كه براي بيماران با مشكل در نحوه قرارگيري دندان ها در دهان (ملل اكلوژن) و يا افراد داراي مشكلات در جويدن و گاز گرفتن و زيبايي دنداني انجام مي شود. روش درماني مي تواند بصورت كنترل جنبه هاي مختلف رشد فك و صورت ( ارتوپدي فك و صورت ) و يا بهبود ظاهر دندان ها (ارتودنتيك) باشد.
تنها متخصص ارتودنسي مي تواند نياز به درمان را براي بيمار تعيين كند كه بر اساس ابراز تشخيص شامل پرونده و شرح حال كامل بيمار معاينه باليني و تهيه عكس هاي راديوگرافي قابل اجراست.
طبق توصيه انجمن متخصصين ارتودنسي, سن 7 سالگي, سن مناسب براي اولين معانيه جهت بررسي نياز به درمان ارتودنسي مي باشد. اما در بزرگسالان نيز روش مفيدي جهت درمان مشكلات دنداني- فكي محسوب مي شود
ارتودنسي به روش هاي زير قابل اجراست.
ارتودنسي ثابت
رايج ترين نوع ارتودنسي مورد استفاده بوده و دقت عملكرد در اين روش بسيار حائز اهميت است. در اين حالت بيمار قادر به غذا خوردن عادي است ولي بايد از مصرف برخي غذاها و نوشيدني ها اجتناب كند بعنوان مثال نوشيدني حاوي كربنات, شيريني هاي سفت يا تافي از مواردي است كه بايد از مصرف آنها خودداري كرد رايح ترين نوع ارتودنسي ثابت شامل براكت و سيم است. براكت ها به دندان بيمار چسبانده شده و با كمك سيم ها و محكم نمودن آنها در داخل براكت ها دندان هاي فرد بتدريج جابجا شده و به محل صحيح خود هدايت مي شوند دوره درمان از چند ماه تا چند سال ادامه داشته و بيمار بصورت معمول بايد ماهي يكبار براي بررسي وضعيت و تنظيم سيم ها مراجعه كند
ارتودنسي متحرك
اغلب براي بيماران با مشكلات جزيي مثل جلوگيري از مكيدن شست و انحراف كم دندان ها استفاده مي شود براي اصلاح مشكلات اسكلت فكي در سنين قبل از بلوغ نيز تنها روش درماني (فانكشتال) است. در اين روش مي توان حين غذاخوردن يا رعايت بهداشت دستگاه را از دهان خارج نمود, همكاري فرد در اين روش بسيار الزامي است.
ارتودنسي نامريي
جديدترين روش درماني در بالغين كاربرد مواد پلاستيكي شفاف و سخت براي رديف كردن دندان هاست اين ابزار تقريبا غير قابل رويت بوده و بايد روزانه 22 ساعت در دهان قرار داشته باشند و فرد مي تواند حين غذا خوردن يا مسواك زدن دستگاه را از دهان خارج كند.
در تمام روش هاي ذكر شده در ايتدا تنها احتمال مقدار مختصري درد و ناراحتي وجود دارد و بلافاصله ظرف چند روز اين درد برطرف مي شود. متوسط زمان درمان 12-30 ماه برآورد مي شود كه البته در افراد مختلف متفاوت است رعايت بهداشت دهان و دندان ها به انجام صحيح درمان كمك خواهد كرد.
اين وسابل به خودي خود نمي توانند باعث آسيب به دندان ها و لثه ها شوند اما رعايت بهداشت ضعيف و استفاده زياد از شيريني ها و نوشيدني ها مي تواند آسيب جدي به دندان ها بزند.
در جامعه ی ما به غلط ارتودنسی به معنای ردیف بودن دندان ها درکنار هم جا افتاده است . در حالیکه ارتودنسی دامنه ی گسترده تری دارد. درواقع از ارتودنسی برای پیشگیری، تشخیص و درمان رابطه ی نادرست بین دندان ها، فک و صورت است.ارتودنسی علاوه بر زیبایی، بر روی تنفس و تکلم نیز تاثیر گذار است. بهترین زمان برای مراجعه به دندانپزشکی ارتودنسیبهترین زمان برای مراجعه به دندانپزشک برای پیشگیری از این عدم تناسب، هنگامی است که دندان های جلو به تازگی رشد کرده اند. در این صورت دندانپزشک می تواند روند رشد را هدایت کند و با این کار هزینه و وقت کمتری نیز صرف خواهد شد.در موارد ناهمانگی بین فک ها بهترین زمان درمان در دختران قبل از 13 سالگی و در پسران قبل از 15 سالگی است.همانطور که ذکر شد اگرچه ارتودنسی زیبایی را به صورت چشگیری افزایش می دهد اما این تنها هدف درمان نیست. بلکه هدف جلوگیری از پوسیدگی، گرفتن جرم، تکلم نادرست، خطر شکستگی دندان ها، بوی بد دهان و مشکلات جویدنی است.درمان این موارد در سنین پایین تر هم برای بیمار و هم دندانپزشکی ارتودنسی بسیار راحت تر و رضایت بخش تر خواهد بود.
فقط دندان پزشک یا متخصص ارتودنسی می توانند نیاز شما به استفاده از خدمات ارتودنسی را تعیین کنند. در این حالت با استفاده از روش های تشخیص شامل دریافت سابقه کامل درمانی و سلامت دندان، معاینه کلینیکی، مدل های گچی ساخته شده از دندان ها، و نیز عکس برداری رادیولوژی مخصوص از دندان ها، متخصص ارتودنسی یا دندان پزشک می تواند درباره نیاز شما به استفاده از این خدمات تصمیم گیری کرده و در صورت نیاز از یک برنامه درمانی مناسب برای شما استفاده نماید. در صورت داشتن هر یک از شرایط زیر، شما یک فرد مناسب برای استفاده از خدمات ارتودنسی ثابت و متحرک هستید:
• پیش دندانی: که گاهی اوقات به آن «دندان خرگوشی» نیز گرفته می شود، شرایطی است که دندان های بالای جلوی دهان بیش از حد جلو آمده و بر روی دندان های پایین قرار نمی گیرد.
• آندر بایت: که در آن دندان های پایین بیش از حد جلو آمده یا دندان های بالا بیش از حد عقب است و این شرایط باعث ایجاد ظاهر غیر عادی برای فرد می شود.
• کراس بایت: که در آن دندان های بالا در هنگام گاز گرفتن و جویدن به مقدار کافی در جلوی دندان های پایین قرار نمی گیرند.
• اپن بایت: حالتی که در آن بین سطح جویدن دندان های جلو و یا دندان های کنار دهان در زمان قرار گرفتن دندان های عقب بر روی یکدیگر، فاصله ایجاد می شود.
• قرارگیری نامناسب خط میانی دندان های جلو: هنگامی که مرکز دندان های جلو بالای دهان با مرکز دندان های جلوی پایین دهان هماهنگ نیست.
• فاصله بین دندان ها: وجود شکاف یا فاصله بین دندان ها در نتیجه از بین رفتن دندان ها یا کامل نشدن رشد یک دندان یا قرارگیری نامناسب آنها در کنار یکدیگر.
• ازدحام و شلوغی دندان ها: هنگامی که تعداد زیادی از دندان ها در یک نقطه از دهان رشد کرده و فضای کافی برای آنها در دهان وجود نداشته باشد.